Our Bosnian Memory Paths group met last weekend in Berlin for the final sum-up of the project. Four of us (Jovana could not come, but her spirit was with us) discussed the layout of the website with the stories and profiles of our Bosnian interviewees, we evaluated group cooperation, our aims and results. There were quarrels, laughing, and serious intellectual work as well. And in the meantime - a lot of fun, as you can see on the photos.

There we were Turkish. Here we became Bosniac.

The treaty of Berlin in 1878, which separated Bosnia from the Ottoman rule, started a cycle of migration waves from Balkans into Turkey. The most important of these waves are those of 1908, when Bosnia was annexed to Austria-Hungary Empire, 1954-57-60-66-67. Today the Bosniac population in Turkey is estimated to be from 5 to 7 million people. The last and apparently most tragically perceived and remembered of the waves, however, took place in 1992 through 1998, as a result of the Bosnian War of 1992-1995. Mr. Rifat from Bayrampasa Bosna-Sancak Association, who himself migrated in Turkey in 1957, stated that 30 thousand people migrated in Turkey during these years, especially the first two years of the war. He remembers with emotion how the migrants were gathered at camps in Kirklareli, a region on the Turkish-Bulgaria borders, and how they were making efforts, as a newly formed association, to help the migrants.



One of the thousands migrants that the mentioned association helped during the war, taken from the registry of the association.


Mr. Mehmet from Pendik Bosna-Sancak Association, on the other hand, remembers that the people were filled in busses and sent into Turkey, making the organization of humanitarian aid very difficult. Apart from 14 000 people in the camp in Kirklareli, hundreds of families were hosted by other Bosnian and Turkish families, especially in Istanbul. He believes that after the war about 1000 war-migrants stayed in Turkey, spread across the country, but different from the migrants from previous migration waves, they kept a closer contact with Bosnia, always having in mind a desire to return to their home.

The Bonsians in Turkey usually identify as being Bosniac Turkish. But the problem of naming their identity still seems to be there, as Salih, migrated in 1967 to Istanbul, states that "There (in Bosnia), we were Turk, here (in Turkey) we became Bosniac."



A solidarity dinner organized by a Bosnian’s association in Izmir




The hall of Bosna-Sancak Association in Pendik, Istanbul




A Bosniac music store in Bayrampasa, Istanbul




The anthlogy of modern Bosnian Literature, in Turkish, published in 2008 by YKY, Istanbul


Ergin

11.07. in Potocari

Bosnian Paths à la française

In France there are plenty of NGOs dealing with Bosnian issues: Mir Sada, Enfants Europe Bosnie, Drugi most… The paradox is that these are mostly French or Swiss people who actively work in them. And the Bosnians? Where are they?




It is estimated that there are around 5 000 Bosnians living in France. But finding paths leading to them wasn’t that simple. Last year I spent in Paris, as an Erasmus student. Quickly I realized that the capital of France is not the place where I can find my desirable interlocutors. (Desirable meaning young people, up to 30 years old, originated from Bosnia, who left their country as children, during or just after the war of 1992-1995.) The telephone of Association Bosniaque de France with office in Paris was awful silent.

In October 2009, also in Paris, during the first meeting of francophone associations dealing with Bosnia, I met many enthusiastic and energetic people to whom the problems of this small Balkan country were a dear and important topic. For many years, they have been working on spreading knowledge about the war in Bosnia, organizing trips and lobbying the European institutions for the abolition of the visas for Bosnian citizens. However, most of the activists were French or Swiss pensioners. When I was asking about young Bosnians in France, I was getting mainly one answer: - I don’t know anyone. It won’t be easy to find them. – Search in the South, closer to Switzerland – my French friends advised me.[1] But searching on my own, in the country of over 60 mln of inhabitants seemed to be like looking for a needle in the haystack. Where to start? I needed a guide…

Marta


[1] In Switzerland lives one of the largest Bosnian communities in Europe, estimated at 50 000 people.

Berlin, Berlin

The town´s landmark Brandenburger Tor, the tourist side of Berlin


Berlin is home to many migrants: 40% of all youngsters living in Germany´s capital have a migration background. Initially there were circa 345 000 Bosnian and Hercegovinian refugees in Germany, 40 000 of them in Berlin, many of them returned to Bosnia and Hercegovina, some voluntarily, some with repatriation grant, and some were deported.

Finding interviewees is more difficult than expected. Why me, why not somebody else? This is the typical question I get. Especially organisations and institutions connected to Southeasteurope were helpful, but also social networks, so, I can start with my first interviews these days…

Anja

From London with Love

In Poland a Bosnian community is invisible. Therefore I decided to conquer the British Islands.


peace-camp in front of Big Ban


I spent a week in London, where a lot happened to surprise me. Firstly, tea is not a national good here anymore (pity), secondly, one can spend in the underground a whole day not meeting the people he knows (cool!)
and last but not least, the Bosnian community in London is as hard to find as in Warsaw.

I had 4 institutions to visit. Only one of it - the Embassy - still exists and has not changed the address. The Bosnian Institute and 2 BiH associations just vanished.


Bosnian Embassy in London


Fortunately I found a Bosnian Saturday school, just 200 m from Westminster Abbey! It is attended by 25 children, whose parents does not want to loose the bounds with their motherland. The children in the age 7-15 are attending classes of Bosnian history, geography, language and Muslim religion.

Vedrana, mother of 4, said it is a pity that Bosnian School is atended only by Muslim pupils, while Bosnians of Serb or Chroat origin prefer to keep their children at home.

Vedrana is the oldest of my interviewee from London. She was born in 1975, so she spoke about war time in details. Two other Bosnian girls, which I found via internetnet and social nets are Bojana (born 1987) and Selma (born 1985).
Getting in touch with young people was quite hard, since they do not like to take part in any official community life. The opposite with elders.




In far suburbs of London there is also the Advice Center of Bosnian community. On Sunday I knocked the door and was welcomed with a bit of surprise and wide smile.
- We do socialise here - elderly lady said to me. The average age is there 50, so I could not find nobody to take interview with, but the atmosphere of interior is worth to show here. Look at the pictures:

Mostar, Baščaršija...




socializing


What about Your travels and socializing, dear team?

Hania

Göçmenin Bugünü - reportage, Ergin Opengin (in Turkish)

Kako Si ? adlı filmin posteri. Özlem Akovalıgi’in yönetmenliğini üstlendiği ve Mart 2010’da gösterime giren film, Türkiye’de yaşayan yaşlı bir Boşnak kadının (Semahat) Bosnaya seyahati sırasında, 1992-1995 Bosna savaşının acı gerçekleriyle yüzleşmesini anlatır.

In this reportage I have analyzed the linguistic behaviors and perceptions of war-immigrants of 1992-1995 Bosnia War as well as their socialization and experiences as young students and foreigners across different immigration settings, namely Turkey, Britan, France and Germany. It is shown that, the problems faced as young students in new social and school settings, there is a certain overlapping of experiences across the contexts. Moreover, although depending on the family and conditions of immigration setting (i.e. having relatives or people from the same community in the neihgbourhood), linguistic behavior of locutors can tend to favor a certain preservation of the community language, it is the common trait of all four immigration settings that the community langauge has a strictly restricted usage domain, leading the young immigrants to develop far better linguistic competences in host community’s language.

Bosna savaşının sona ermesinden 15 yıl geçti. Savaş zamanında göç eden yüzbünlerce Bosnalının binlercesi halen yurtdışında birtakım Avrupa devletlerinde yaşamaktadırlar. Mart-Ekim 2010 arasında, savaş göçmenlerinin savaşı hatırlayış biçimlerini, savaş ve göçe dair belleklerinin gündelik hayatlarıyla bağlantısını dert edinen bir proje yürütüldü. Avrupanın farklı ülkelerinden gelen beş genç araştırmacı, Bosnalı göçmenlerin yaşadığı Almanya, Fransa, İngiltere, Slovenya ve Türkiye’de göçmenlerle buluşup onlarla derinlemesine mülakatlar gerçekleştirdiler. Avrupa tarihine dair eleştirel incelemeleri teşvik eden Alman kamu vakfı Erinnerung, Verantwortung, Zukunft’un (Hatırlama, Sorumluluk ve Gelecek) Geschichtswerkstatt Europa (Avrupa Tarih Çalıştayı) programı çerçevesinde yürütülen araştırma projesinin sonuçları interaktif bir platform olan www.bosnianmemorypaths.com adlı internet adresinde kamuoyuyla paylaşılacaktır. Biz bu yazıda, araştırmanın sorunsallarından olan savaşın ve göçün insanların gündelik edimleri üzerindeki belirleyici etkisini irdeliyor, farklı göç bağlamlarının göçmenlerin gindelik dilsel ve sosyal tercihleri üzerindeki etkisinin yanısıra onların kimlik-inşa süreçlerindeki payını karşılaştırmalı bir bakış açısından değerlendiriyoruz.

Türkiye
Dördü de İstanbul’da yaşayan Bosnalı göçmenler birtakım entegrasyon sorunlarıyla karşılaştıklarını belirtti. Mülakatçılardan biri Sarajevo Üniversitesinden aldığı diplomasına denklik verilmemesi nedeniyle alanının çok dışında işlerde çalışmak zorunda kalmış. Savaşı unutmaya çalışırken insanların meraklı sorularına cevap vermek suretiyle savaşın travmatik hatıralarının günlük hayatlarına nüfuz etmesi, birçoğunun yakındığı bir sorun. İş bulamamak ya da zor işlerde çalışmak zorunda kalmak, resmi belgelere sahip olmadıklarından çocuklarını okula kaydettirememek diğer önemli sorunlardan.
Boşnakçanın aile içerisinde konuşulması konusunda mülakat verenlerden biri, çocukları okula başlayana kadar onlarla hep Boşnakça konuştuğunu lakin çocuklar okula başladıktan sonra çocuklarının kendisiyle Türkçe konuştuklarını belirterek, tüm çabalarına ve isteğine rağmen çocukların Boşnakçayı çok iyi konuşamıyor olmalarına üzüldüğünü belirtiyor. Türkçenin de kendilerinin anadili olduğunu belirten başka bir Boşnak göçmen ise, kendisi ve eşi çok iyi Türkçe konuşamamalarına rağmen çocuklarının okul başarısına olumlu etki edebilmek amacıyla çocuklarıyla Türkçe konuştuklarını belirtiyor ve çocuğunun Boşnakçayı çok az biliyor olmasını hiçbir şekilde üzülücek bir durum olarak görmüyor. Daha yaşlıca olan iki Boşnak ise günlük yaşamlarının büyük bölümünde Boşnakça konuştuklarını, sadece damatları ya da başka Boşnakça bilmeyen tanıdıklarıyla Türkçe konuştuklarını belirtiyorlar. Mülakat verenlerin yalnızca bir tanesi Türkçe ve Boşnakçayı aynı derecede iyi konuştuğunu iddia ediyor, diğerleri Boşnakça dil yetilerinin Türkçelerinden gayet daha iyi olduğunu belirtiyorlar. Türkçe ve Boşnakça dilsel yeterliliği arasında fark görmediğini belirten katılımcının aynı zamanda Boşnakçayı çocuklarına aktarma ve Boşnakların dillerine sadık kalmaları konularından en hassas olan katılımcı olması da dikkat çekici bir noktadır.
Mülakat katılımcılarının her dördünün Boşnak ağırlıklı sosyal ağları olduğu gayet aşikar. İstanbul’da Boşnak yoğunluğuyla bilinen Sefaköy, Bayrampaşa, Pendik gibi yerleşim yerlerinin varolduğu gözönüne alındığında Boşnakların sosyalizasyonlarını büyük ölçüde cemaat-içi özellik taşıması şaşırtıcı değildir.
İngiltere
Okula başladıklarında İngilizceyi bilmiyor olmamaları İngiltereye çocukken göç etmiş Bosnanlılarda kendilerini tuhaf algılamalarına ve çevrelerinin de onlarda bir farklılık sezmelerine neden olmuş; lakin hepsi de dili çok kısa sürede öğrendiklerini belirmektedirler. Müslüman olan göçmenlerden biri sırf müslüman olduğu için sıkça ayrımcılığa maruz kaldığını belirtiyor.
Bosnalı göçmen olarak hepsinin en çok yakındığı sorun, oturma izni alabilmek için sarfettikleri çabalar ve vatandaşlık hakkını elde edebilmek için on yıl boyunca resmi prosedürlerle boğuşmak zorunda kalmış olmaları.
Bu bağlamda da Bosna dili, ya da Serbo-Hırvatça, büyük ölçüde büyüklerin konuştuğu dil konumunda, çocuklar ebeveynleriyle genelde ingilizce konuşmakta, Serbo-Horvatça konuştukları zaman ise fazlaca İngilizce kelime ve deyim kattıklarını belirtmektedirler. Bunun dışında, Bosnaca ya da Serbo-Hırvatça konuşacabilecekleri sosyal ortamların olmaması bu dildeki yeterliliklerinin aşınmasında önemli bir faktördür. Böylece, İngilizce dil yeterlilikleri Bosna dilindeki yeterlilikleriyle karşılaştırılamayacak ölçüde daha gelişkindir. Bunu genelde okullaşma ve sosyal çevreleriyle ilişkilendirmektedirler.
Belli bir okullaşma sürecinden geçmiş olmalarından ötürü İngilterede yaşayan Bosnalı göçmenler farklı etnik ve dilsel topluluklarla nisbetene daha fazla sosyal ilişkilere sahipler. Yide de, Eski Yugoslavya’lı insanlarla arkadaşlıkları diğer topluluklardan insanlarla olan arkadaşlık ve sosyal bağlarından çok daha fazladır.

Fransa
Boşnak-Hırvat çekişmesinin aynı sınıfta bulunan Boşak ve Hırvatlar arasında bir soruna dönüşmemesine rağmen, öğretmen ve sınıf arkadaşlarının onları birbirlerinin muhtemel düşmanları gibi görmeleri ve bu konuda hassas davranmaları, Fransada sosyalize olmuş Bosnalı göçmenlerin yakındığı bir durum. Dışlanma, maddi şartlar yüzünden herkes gibi giyinememe, birbirlerinin dilini birlmeyen çok farklı arkaplan ve etnik cemaatlere mensup öğrencilerle aynı ortamı paylaşmak bu bağlamdaki başlıca sorunlardan. Bunun dışında çok zor ve kötü şartlarda erken yaşlarda çalışmaya başlamak zorunda kalmak sıkça dıle getirilen ortak bir durum.
Katılımcılardan biri, 18 yaşına kadar, annesinin kendisiyle sürekli Bosnaca konuşmasına rağmen hep Fransızca cevap vermiş, ancak 18 yaşından sonra üniversite öğrencisiyken anadilini iyi konuşabilmesinin ve onu aktarabilmesinin kendisi için önemini idrak etmiş. Bu aşamadan sonra daha önce Fransızca konuştuğu Bosnalı arkadaşlarıyla dahi Bosnaca konuşmaya başlamış. Yine de, diğer katılımcıların dilsel edimlerine bakıldığında ebeveynlerin, genelde annenin, çocuklarıyla Serbo-Hırvatça konuştuğu, çocukların ise daha çok Fransızca konuşmayı tercih ettikleri gözlemlenmektedir. Serbo-Hırvatça ya da Bosnacanın konuşma ya da pratik alanı aile içi iletişim ve Bosna-Hersek’teki arkadaş ve akrabalarla kurulan irtibat ile sınırlıdır. Hepsinin ortak özelliği ise, başlangıçta Bosnaca konuşulmaından haz etmemelerine rağmen, üniversite öğrenimleri sırasında anadillerine karşı belli bir hassasiyet geliştirmiş ve anadillerini daha fazla kullanmaya çabaladıklarıdır. Katılımcıların hepsi Fransızcayı Bosnacadan çok daha rahat konuştuklarını ilerini sürüyorlar. Hepsi aynı zamanda Bosnacayı Fransız aksanıyla konuşuyor olmanın da kendileri için tuhaf bir durum olduğunu belirtiyor.
Fransada yaşayan katılımcıların Bosnalılar dışında önemli arkadaş çevresi edindikleri göze çarparken, Bosnalı arkadaşlarının olmasını çok fazla önemseyen katılımcılar da var. Bazıları Bosnada ve diğer Avrupa ülkelerine dağılmış arkadaşlarıyla iletişimi sürdürmek için özel çaba sarfettiklerini belirtmektedirler.

Almanya
Almanya bağlamında da okulda karşılaştıkları öğretim dilini bilmemek önemli bir sorun yaratmış lakin burada da dil sorunu genelde kısa bir zaman dilimi dahilinde çözülmüş. Ailede alınan eğitim ve yetiştirilme biçiminin okuldaki arkadaşlarınkinden farklı olması belli bir dışlanmışlık ve kendi bir yerlere ait görememe hissi yaratmış bazı katılımcılarda. Katılımcılardan bir tanesi ise okul macerasının kendisi için son derece zenginleştirici olduğunu, yedinci sınıfa hiç dil bilmeyerek başlamasına rağmen Alman eğitim sisteminin teşvik edici yönleri sayesinde kısa sürede sınıf arkadaşlarının ilerleme hızına yetiştiğini aktarıyor. Bosnalı bir Sırp olan bir katılımcı ise arkadaşlarının Sırpları ‘katil’ olarak görmesine katlnamadığını hatırlıyor.
Serbo-Hırvatça ya da Bosnaca Almanya bağlamında, diğer bağlamlarda olduğu üzere, temel olarak aile içiyle sınırlı bir kullanım alanına sahiptir. Aileler dilin aktarılmasına özel bir önem atfetmişler, hatta çocuklarının serbo-hırvatça dersleri almalarını teşvik etmişler. Aile dışında, genelde Bosna ile ilgili konular hakkında konuşulurken Bosnacayı tercih edenler var ve bu durumu dilin ülkeyle bağdaşmasına ve duygusal yönüne bağlamaktadırlar. Katılımcılardan bir tanesi hariç hepsi Almanca dil yeterliliklerinin Serbo-Hırvatçadan ya da Bosnacadan daha iyi olduğunu düşünüyorlar. Yine aynı katılımcı hariç hepsi Serbo-Hırvatça ya da Bosnaca konuşurken Almanca kelime ve deyimler karıştırmak zorunda olmalarının kendilerini rahatsız ettiğini belirtmektedirler.
Sosyal ilişkiler konusunda ise katılımcılardan biri eski-Yugoslavya’lı topluluklarla bağlantıları olmadığından sadece Alman arkadaşlara sahipken, diğer üç katılımcı da eskiden çok Alman arkadaşlarının olduğunu lakin zaman geçtikçe o arkadaşlıkların son bulduğundan şikayetçiler. Sırp, Boşnak ve Hırvatlarla olan arkadaşlıklarının ise, tersine, halen devam ettiğini ifade ediyorlar.

Karşılaştıma
Yukarıda genel hatlarıyla aktarılan farklı bağlamlarda yaşayan Bosna-Hersekli göçmenlerin günlük edimleri ve algıları, farklı göç bağlamlarının insanların sosyalizasyon ve gündelik edim ve algılarında kaydadeğer ölçüde farklılıklar sergilediğini göstermekte, lakin savaş göçmenlerinin özellikle karşılaşılan sorunlar noktasında büyük ölçüde örtüştüklerini göstermektedir.